Udruženje gljivara i ljubitelja prirode “Vilino kolo” je osnovano u aprilu 2015. godine u Petrovcu na Mlavi sa ciljem da se kroz upoznavanje carstva gljiva što više vremena provede u prirodi, kako bi se zaštitilo stanište gljiva ali i životinja, biljaka i drveća, koji su sastavni deo životne zajednice i od čije raznolikosti zavisi i kvalitet staništa “životinja koje ne hodaju” kako su popularno nazvane – gljive.
Osnivanjem udruženja predviđeno je da se program rada zasniva na istraživanju i proučavanju makromiceta, edukaciji stanovništva, pre svega dece i omladine o značaju gljiva u prirodi, pravilnom korišćenju ovog resursa i načinima zaštite gljiva i njihovih staništa. Programom udruženja su predviđene edukacije i istraživački rad na terenu, mapiranje vrsta, organizovanje izložbi, predavanja i realizacija projekata sa obrazovnim ustanovama, udruženjima, kako sa područja opštine, tako i iz cele Srbije. Udruženje je jedan od osnivača Mikološko – gljivarskog saveza Srbije i redovni učesnik i organizator brojnih gljivarskih manifestacija koje se održavaju u Petrovcu na Mlavi ali i drugim mestima u Srbiji. Izuzetno je značajna saradnja i sa mikološkim organizacijama u susednim zemljama od kojih se posebno ističu Hrvatska i Grčka.
Vilino kolo
Zbog toga što je ovo značajan posao i što je gljivarstvo ostalo malo po strani od šireg naučnog interesovanja, udruženje je dobilo jedinstveno, tajanstveno, ali i prepoznatljivo ime VILINO kolo. Taj naziv podseća na karakterističan način rasta pojedinih vrsta gljiva u prirodi i od davnina se kaže da onaj ko se samo jednom uhvati u to kolo, više iz njega ne izlazi.
Mikologija je mlada nauka, ne toliko popularna, ali ako se sagleda ekonomski aspekt gljivarstva i bogatstvo gljivarskim vrstama ovoga kraja, ono bi moglo da postane i unosna delatnost.
Naši tereni su bogati različitim vrstama gljiva, posebno onih koje su uglavnom komercijalne i konzumne, ali je izuzetno značajno i bogatstvo raznovrsnosti mikromiceta, često okom nevidljivih gljiva bez kojih i ovaj svet ne bi bio ovakav kakav je danas. Za njih su zainteresovani pojedini članovi Vilinog kola koji se bave naučnim istraživanjima i detrminacijom gljiva sa naših, ali i drugih područja i pomno beleže njihova staništa, vreme rasta i njihove morfološle i fiziološke osobine koje ovekovečuju izuzetno vernim i kvalitetnim fotografijama. Ako ne danas, nekada će to biti izuzetan doprinos poznavanju gljiva i prirodne raznolikosti ovoga kraja.
Ono što je posebno potrebno napomenuti, pogotovo što je ovih dana dosta i neargumentovanih pa i netačnih tekstova u medijima, je postojanje i potražnja za tartufima na našim terenima. Tartufi postoje i cela Srbija je bogata i sa tim podzemnim blagom. Ne samo zato što pojedine vrste imaju i visoku cenu na tržištu, nego i zbog toga što je raznolikost podzemnih gljiva izuzetno značajna za naučna istraživanja, ali i za bogatstvo flore i faune našeg podneblja.
Kao pioniri mikologije u Petrovcu na Mlavi udruženje je za pet godina postojanja uspelo da približi svet gljiva ljudima ovoga kraja, ukaže na značaj upoznavanja biodiverziteta i očuvanja životne sredine. Ovaj kraj je jedan od centara biodiverziteta Srbije, Gornjačka klisura i duž toka reke Vitovnice su lokaliteti bogati retkim i značajnim vrstama gljiva.
Gljive kao čistači prirode
Šumski kompleksi su bogato stanište raznim vrstama gljiva. I osim toga što su ukras naših šuma, imaju i značajnu ulogu u održavanju ekosistema kroz razlaganje organskih materija. Poznata je tvrdnja da bi nas lišće listopadnog drveća vrlo brzo zatrpalo, da nije gljiva koje ga razlažu i pripremaju teren kako bi se šumoviti predeli ponovo obukli u zelenu, travnatu odoru, sa prvim prolećnim sunčevim zracima.
Gljivarstvo kao turistički potencijal
I kada pričamo o raznih vrstama gljiva koje su prisutne na našim terenima, moramo da pomenemo i njihov značaj za razvoj turističke ponude ovog kraja, razvijanje interesovanja dece školskog uzrasta za boravak u prirodi i sticanje navika da se prirodno okruženje čuva i obnavlja raznolikost živog sveta.
Kroz turističku ponudu i razvoj seoskog turizma, značajno može da se iskoristi bogatstvo naših šuma i livada, a posebno kada se zna da su divlje gljive, kao recimo šumski šampinjon u odonosu na gajeni, neuporedivo bogatiji organskim materijama koje deluju pozitivno na čoveka. U tom smislu može i da se kaže da su sve gljive iz prirode lekovite i da postoje one koje se beru i pripremaju upravo zbog toga što imaju pozitivno dejstvo na čovekov imunite ali i kao dokazani lek za teške bolesti. Posebno se ovaj put može izdvojiti ćuranov rep i brezina guba.
Komercijalne vrste se koriste u ishrani, međutim mora da se kaže da se dovoljno ne koristi sve što u prirodi može da se nađe. Gljive koje se koriste u ishrani se uglavnom i prodaju i često su izvor značajnih prihoda za porodice sakupljača gljiva. Tu pre svega ubrajamo vrganjevke, mada se izbor svodi na svega par vrsta dobro poznatih letnjih i jesenjih vrganja iako ih ima dosta više na terenima. Neki su sumnjivi zbog toga što poplave, drugi zato što su malo bleđi. I sve to samo zbog toga što ne postoji dovoljno znanja i iskustva u sakupljanju gljiva. Sa druge strane, uvek se naglašava da se ne zaboravi na oprez tako da je bolje ne brati gljive koje sa velikom sigurnošću ne poznajete. Tako se sprečavaju tragedije do kojih može da dođe trovanjem, ali se i u prirodi ostavljaju primerci gljiva, da ispune svoju ulogu u životnoj zajednici.
Pored vrganja, lisičarki, bukovača, šumskih šampinjona, đurđevača, šljivarki, sunčanica, blagvi, golubača i drugih svima poznatih, postoji još značajan broj jestivih gljiva koje se zbog neznanja ili nepoznavanja ne koriste na našim trpezama.
U tom smislu, kada pričamo i o ekonomskom značaju gljiva sa naših područja, bez sumnje može da se kaže da je i on izuzetan. Problem je u tome što ne postoji zakonska regulativa ni kada je u pitanju branje šumskih plodova, ali ni kada je u pitanju izvozna kvota pa sve to umanjuje mogućnost da se organizovanije nastupa i na svetskom tržištu.
Manifestacija “U Vilinom kolu”
Ciljna grupa u radu udruženja su deca školskog uzrasta, koja se nizom zabavnih sadržaja navikavaju da što više vremena provode u prirodi upoznavajući gljive kao deo eko sistema, čije stanište treba da se čuva kao sastavni deo celokupnog, prirodnog okruženje.
“U Vilinom kolu” – od osnivanja, svake godine sve je više znatiželjnih posetilaca čiju pažnju privlači čarobni svet gljiva ovoga kraja. Na taj način ovo mlado udruženje daje svojevrstan doprinos očuvanju životne sredine ali i bezbednom boravku u prirodi i održivom korišćenju svih prirodnih resursa.
Centralna manifestacija u organizaciji ovog udruženja održava se drugog vikenda u junu i upisana je u kalendar izložbi gljiva Mikološko – gljivarskog saveza Srbije, pod nazivom “U Vilinom kolu”. Ove godine je bilo planirano da se održi peta manifestacija, koja bi na svojevrstan način predstavila naš grad i prirodno okruženje i to centralnim događajem na gradskom trgu, međutim, zbog aktuelne situacije sa pandemijom korona virusa ona nije održana. Ipak, u sklopu aktivnosti koje nisu ograničene predloženim merama za ponašanje u vreme Kovida 19, gradski park će biti ukrašen gljivarskom stazom sa velikim panelima i fotografijama gljiva koje su česte u urbanoj sredini.
Akcije sakupljanja gljiva – gljivarenja su posebno interesantne i pružaju svojevrsnu edukaciju na terenu i posebnu relaksaciju za zaljubljenike u prirodu, pa i onima koji ne poznaju najbolje svet gljiva. Na njima se uglavnom beru sve gljive, i jestive i nejestive, ali ne sve sa jednog mesta, već samo uzorci kako bi se od strane gljivara odredilo koja je vrsta. U tom smislu je potrebno naglasiti da ’’Vilino kolo’’ u saradnji sa Mikološko gljivarskim savezom Srbije, organizuje i polaganje ispita za zvanje Gljivar koji su položili nekoliko članova ovog udruženja. A prvo što se nauči je da se gljive sakupljaju uvrtanjem, ne seku se, a potom se nakon vađenja mesto odakle su ubrane zatrpa okolnom zemljom, kako bi nastavile da se razmnožavaju.
I na kraju, kada upoređujemo gljivarstvo i fondove gljiva sa naših terena i situaciju u drugim zemljama Evrope i sveta, moramo da priznamo da mnogo zaostajemo po mnogim pitanjima. Nama najbliža Hrvatska je daleko naprednija po organizovanom korišćenju i izvozu gljivljeg i uopšte divljeg fonda pa čak i tartufe sa naših terena izvoze za Italiju kao Istarski tartuf.
Vreme pred nama pruža šansu da se kroz mlađe populacije, pre svega školske dece, promene shvatanja i odnos prema prirodnim bogatstvima sa kojima raspolažemo.
Tekst u sklopu projekta „Primer dobre prakse“, koji sufinansira Opština Petrovac na Mlavi u okviru Konkursa o sufinansiranju projekata kojima se ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja u 2020. godini. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
